POLEMIKA DHE DISKUTIMI I TYRE ËSHTË MËSHIRË

–

Pse katër medhhebe (katër drejtime) dhe ndryshimi në mes tyre?

Allahu i Lartmadhëruar e ka zbritur Islamin për të vendosur programin e aktivitetit jetësor. Vendi në të cilin ka zbritur është vendi i sundimit të aktivitetit të jetës, pra për të vendosur aktivitetin e jetës së njeriut, e sa i përket gjallesave dhe çështjeve pas njeriut, ata i nënshtrohen ligjit të domosdoshmërisë dhe nuk mund të ndryshojnë asgjë.

Cili është shkaku dhe arsyeja që për njeriun është vendosur programi. Vepro, ose mos vepro, ndërsa të gjitha çështjet tjera i janë të nënshtruara ligjit vepro, pra programit pa të drejtë zgjedhjeje, sepse njeriu posedon mjetet e zgjedhjes dhe mjetin shqyrtues (zgjedhës), e ai mjet është mendja. Kuptimi “zgjedhje” dhe “shqyrtim” do të thotë se ka çështje të ndryshme dhe të lloj-llojshme, e mendja e zgjedh njërën prej tyre. Pra mjeti shqyrtues – zgjedhës (mendja) dhe në mes janë sendet që duhen zgjedhur ekzistojnë. Kur nuk ka mjete për të zgjedhur nuk ka vend për zgjedhje, e kur të gjenden mjete për të zgjedhur, nuk ka vend për zgjedhje, e kur të gjenden mjete për të zgjedhur, nuk ka mendje, si p.sh. i çmenduri, atëherë nuk ka edhe kërkim për obligueshmëri, pra ai i cili nuk është i pjekur psikikisht! Pra, në zgjedhje patjetër duhet të jenë dy anët: mjetet të cilat duhet zgjedhur dhe mjeti i cili zgjedh (zgjedhës). Po ashtu, njeriu duhet që të jetë i lirë në zgjedhje mes mjeteve, pa qenë i detyruar. Nëse gjendet ndonjë forcë, e cila e detyron të  veprojë diçka pa dëshirë dhe pa lënë alternativë për të zgjedhur, ne themi se për të nuk gjykohet dhe nuk i merret parasysh.

Kur Zoti i Lartmadhëruar ka vendosur sheriatin Islam që i ngarkuari me obligime të ketë të drejtë zgjedhjeje të njeriut, janë vërejtur dy çështje. Në një anë është i detyruar, e në anën tjetër jo. Çështjet kryesore të përgjithshme Allahu i ka bërë obligative me vendim, e nuk i ka lënë hapësirë njeriut për të zgjedhur. Këtë e ka bërë se njëllojshmëria është qëllimi se vetëm ashtu është në rregull, p.sh. Lëvizjen e trupave qiellor në gjithësi. Atë çka Allahu ka dëshiruar të jetë e qartë e ka bërë të përpiktë. Në ta nuk ka kundërshtime. I ka bërë obligative pesë kohët e namazit. Këtë askush nuk e kundërshton. Askush nuk ka thënë se janë katër, e tjetri të thotë p.sh. shtatë. E, pastaj ka thënë: Sabahu i ka dy rekate. Në këtë askush nuk ka kundërshtuar. Pra, në çështjet kryesore obligative Allahu nuk ka lënë hapësirë për hulumtim (ixhtihad), por ka dhënë urdhër të prerë.

Kjo prezanton anën e domosdoshmërisë te njeriu, ai është i obliguar të jetë ashtu. Allahu ashtu ka vendosur, pa i lejuar njeriut të bëjë ixhtihad. Gjithashtu, Zoti i Lartmadhëruar në çështje të brendshme të vendimeve ka lënë hapësirë për ixhtihad (hulumtim). Kështu që çdo gjë që ka zgjedhur njeriu, është ajo çka ka dashur Zoti i Lartmadhëruar. P.sh. Nëse fëmijës tim ia jap një lirë sterline (xhunejl) dhe kërkoj prej tij të blejë pemë, mirëpo unë atij i kam lejuar të zgjedhë ose mandarinë, ose portokaj të thartë ose portokaj të ëmbël, se çfarë do që të blejë ai, nuk ka dalë jashtë kornizave të kërkesës sime. Mirëpo ai nuk ka të drejtë të blejë banane, çaj ose sheqer, sepse ai atëherë ka dalë jashtë kornizave të kërkesës sime. Për këtë arsye nuk ka çka të mendojë dikush se dijetarët (imamët) kanë kundërshtuar në çështjet bazore që Allahu i ka dëshiruar të jenë të pakontestueshme. Atë që Allahu ka dëshiruar të jetë e pakontestueshme, aty kurrë nuk do të ketë mospajtime. Çështjen e pakontestueshme e ka lënë ashtu, sepse po mos të ishte ashtu, do të prishej çështja në tërësi. Ndërsa çështja, e cila në të dy mënyrat është në rregull, apo në tri mënyra e më shumë, e ka lënë të paqartësuar për t’i lënë njeriut lirinë e zgjedhjes në të, sepse Allahu është ai, i cili ka krijuar njeriun, dhe nuk ka dashur që njeriut t’ia imponojë çështjet sekondare, por ia ka lejuar që të zgjedhin dhe të bëjnë hulumtim dhe ixhtihad në suaza të tekstit të përgjithshëm. Po ashtu edhe sahabët kanë prezantuar me Pjegamberin s.a.v.s. në bazë të kushteve dhe rrethanave të secilit prej tyre, në kohë të ndryshme të ditës e të natës, dhe që të gjithë nuk janë bashkuar që të prezantojnë në një kohë të caktuar, ashtu siç është në shkollë, në të cilën dyert hapen në mëngjes dhe mbyllen në mbrëmje dhe secili prej studentëve arrin shkallë të diturisë në bazë të aftësisë së tij. Mirëpo, secili prej sahabëve ka përfituar diçka,  tjetri diçka tjetër, varësisht prej kohës, në të cilën ka qenë prezent te i Dërguari i Allahut s.a.v.s. Nëse ndonjëri prej sahabëve ka prezantuar në kohën kur i Dërguari i Allahut s.a.v.s. ka vepruar në këtë mënyrë, ndërsa tjetri thotë se Pejgamberi s.a.v.s. ka vepruar në këtë mënyrë. Mirëpo, çështja është se Pejgamberi s.a.v.s. a ka veprua siç thotë ky sahabe, dhe nuk ka vepruar siç thotë sahabiu tjetër.

Për këtë arsye përkrahësit e dijetarëve thonë se kanë transmetuar për atë çështje se kanë prezantuar te Pejgamberi s.a.v.s. në kohëra të ndryshme. Është e mundur se kjo lejon që dispozita apo mënyra si ka vepruar i Dërguari i Allahut s.a.v.s. është dispozita apo mënyrë, të cilën Allahu e ka lejuar për robërit që të zgjedhin, të hulumtojnë dhe të bëjnë ixhtihad për të.

Kështu pra, mendimet e ndryshme janë rezultat që Ligjvënësi i ka lënë me qëllim në ato çështje; argument për këtë kemi se Zoti i Lartmadhëruar thotë: “Po të ktheheshin te Ai (Allahu) dhe te i Dërguari i Tij, si dhe te ata, të cilët janë emëruar udhëheqës për ta prej tyre, do ta kishin mësuar ata se çka ka rezultuar prej tyre”.

Kur Pejgamberi s.a.v.s. e ka përfunduar betejën “Ahzabë” dhe kur nuk i pati ndërruar ende rrobat e luftës, i thonë: shko te fisi Beni Kurejdha, mos i hiq fare rrobat e luftës, dhe bëje përgatitjen luftarake, përderisa t’i nënshtrosh dhe t’i edukosh ata. Atëherë Muhamedi s.a.v.s. ka thënë: “Kush beson në Allahun dhe të Dërguarin e Tij, mos ta falë ikindinë pa arritur te fisi Beni Kurejdhaj”. Pastaj, Sahabët kanë kundërshtuar mes vete: Disa kanë thënë: Namazi i ikindisë nuk lejohet askund tjetër, pos në fisin Beni Kurejdha, mirëpo gjatë rrugës, pasi dielli ishte afër perëndimit, disa të tjerë kanë thënë: I dërguari i Allahut s.a.v.s. vet ka dashur të na shpejtojë, mirëpo ne, pasi që jemi vonuar dhe nuk kemi arritur atje, duhet ta falim ikindinë me kohë. Kështu që disa e falin ikindinë pa arritur te fisi Kurejdha,  ndërsa të tjerët e falin në rrugë, pasi që arrijnë te fisi Beni Kurejdha. Kështu, ky argument dëshmon se që të dy mënyrat janë të lejuara. Mirëpo, nuk ka dyshim se të gjithë dëshirojnë ta falin namazin, edhe pse kanë ndodhur mospajtime për kohë dhe vend. Kur Pejgamberi s.a.v.s. ka thënë që falja të bëhet vetëm te fisi Beni Kurejdha, ai ka përcaktuar vendin. Kur të tjetër kanë parë se dielli veç do të perëndojë, para se të arrijnë në atë vend, koha kaloi në elementin kohor jo të vendit. Kështu që disa shikuan elementin e kohës, të tjerët elementin e vendit. Kur i kanë treguar Pejgamberit s.a.v.s. se si kanë vepruar, ai e ka lejuar edhe të parën, edhe të dytën.

Për këtë arsye, edhe ka qenë ixhtihadi i dijetarëve, sepse Allahu ka dëshiruar që ne të bëjmë ixhtihad. Allahu nuk ka dëshiruar që të gjitha dispozitat të jenë të padiskutueshme, e të mos i lejojë njeriut liri të ideve dhe të mendimit, e që të mos ketë dijetarë për të hulumtuar e për të bërë ixhtihadë, pasi që veç e ka lejuar ixhihadin. Shembull për këtë kemi ajetin e abdesit, kur Zoti i Lartmadhëruar thotë: “Kur të falni namazin, pastroni fytyrat tuaja dhe duart tuaja deri në bërryla”.

Kur Zoti i Lartmadhëruar e ka bërë obligim pastrimin e fytyrës, nuk e ka caktuar deri ku. Parashtrohet pyetja pse? Për arsye se arabët asnjëherë nuk kanë kundërshtuar në përcaktimin e fytyrës, mirëpo dorën po. Disa mendojnë se dorë quhet pjesa deri në unazën e shuplakës, të tjerët e quajnë dorë tërë pjesën deri në qafë, pra tërë krahun; disa të tjerë e quajnë deri në shpatulla, mirëpo Allahu ka dëshiruar deri në bërryla. Pra, kur Allahu dëshiron të përcaktojë diçka, Ai përcakton dhe i mbyll dyert e kundërshtimeve. Po nëse Allahu nuk do ta kishte përcaktuar deri në bërryla dhe secili dijetar do të bënte ixhtihad,  secilit muxhtehid ne do t’i thoshim: Ixhtihadi i juaj është në rregull. Zoti i Lartmadhëruar thotë: “Lëmoni në kokat tuaja”. Kështu ka kaluar prej pastrimit, i cili është përfshirja e fytyrës me ujë në mes-h (lëmim), por pa përfshirje dhe stërpikje të tërësishme. Pse Zoti i Lartmadhëruar ka thënë: “Lëmoni në kokat tuaja?” Sepse po të kishte thënë: “Lëmoni kokat tuaja”, nuk do të kishte pasur vend dhe hapësirë për ixhtihad.

Po të kishte dashur Allahu lëmimin e një të dytës së kokës apo një të katërtës së saj, do ta kishte thënë këtë. Mirëpo, Ai e ka përdorur pjesëzën “në”, e cila lejon kuptime të ndryshme dhe secili që i jep një kuptim prej kuptimeve të shumta të pjesëzës “në”, ai veç iu ka përmbajtur tekstit kur’anor.

Pra, kur dijetarët bëjnë ixhtihad, ata shikojnë në atë çka nënkupton teksti, pra në të kuptuarit e vetë tekstit.

Ndërsa, sa i përket pasimit (përmbajtjes së këtyre medhhebeve), themi: Ai i cili ka mundësi të kuptojë çdo rregull, ai të mos i përmbahet vetëm një medhhebi të caktuar, por ashtu siç e parasheh vet ai prej tekstit dhe t’i japë përparësi atij vendimi, përderisa është i aftë për të bërë ixhtihad dhe posedon mjetet e ixhtihadit prej diturisë së përfituar nga Kur’ani, si dhe diturisë së fituar nga suneti. Mirëpo, ai i cili nuk është i aftë dhe nuk ka mundësi të ixhtihadit, ai pason atë medhheb, të cilit i beson me diturinë e tij. Medhhebi i tij është medhheb i muftisë së tij, sepse kur ndonjëri e di se dikush është emëruar në post të asaj detyre, apo njerëzit e dinë se ai është i specializuar në atë drejtim, e pyet për çështjet e fesë së tij.

Mirëpo, janë paraqitur katër medhhebet dhe i kanë përfshirë të gjitha çështjet. Andaj, askush më nuk ka pasur mundësi të bëjë ixhtihad dhe e kanë pasuar vetëm një medhheb, si dhe të gjithë kanë dhënë mendim prej tekstit, në të cilin kanë bërë ixhtihad. Përderisa Ligjvënësi ka lënë hapësirë dhe vendos ligj për të bërë ixhtihad, atëherë ligji, vendimi, është prej tij dhe çdo gjë që arrin muxhtehidi është e vërtetë, si p.sh. shembulli i portokallit. Përderisa jemi pajtuar për atë që është bazë, ndërsa për sekondaren e kemi lënë të pasqaruar, atëherë atë çka e arrin muxhtehidi, është e rregullt. Vallahu teala ealem.

–

Muhamed Muteveli Esh-Shaëravi

Përktheu: Dr. Musli Vërbani

Shkëputur nga “Fetva”