Dr. Vehbetu Zuhejli Përktheu: Dr. Musli Vërbani
Kategoritë e Muxhtehidëve
Po e paraqes këtë çështje pasi që ndërlidhet me idenë e ixhtihadit, dhe me perceptimin e dijetarëve të mëvonshëm të cilët anojnë kah mbyllja e derës së ixhtihadit, dhe pasi shumica e fëmijëve tanë të kohës bashkëkohore interesohen për termin e ixhtihadit.
Sujutiu (ka vdekur në vitin 911 h.) ka thënë: Sot (për kohën e tij) shumica e njerëzve mendojnë se muxhtehidi absolut ka humbur që moti dhe se prej shumë kohësh ekziston vetëm muxhtehidi joabsolut. Ky mendim i tyre është gabim sepse ata nuk përqendrohen në mendimet e dijetarëve dhe nuk e kuptojnë dallimin në mes të muxhtehidit të pavarur dhe muxhtehidit të varur dhe nuk e dinë se në secilin lloj ekzistojnë edhe grupe.
Nga mendimi i tij dhe mendimi i Salahut dhe Nevevijut kuptohet se, ekzistojnë pesë kategori të muxhtehidëve dhe në përgjithësi ato kategori janë, ose muxhtehid të varur ose të pavarur. Muxhtehidë të pavarur janë katër kategori, e këto kategori janë si në vijim:
- Muxhtehidi i pavarur
Është muxhtehidi i cili vepron si i pavarur me rregullat e tij dhe ndërton perceptim të pavarur nga rregullat e medhhebeve të njohura.
Sujutiu (për këtë kategori) thotë: Kjo është një çështje që mungon për një kohë të gjatë, bile edhe po të dëshironte ndonjë njeri të vepronte ashtu, do ta kishte shumë vështirë.
- Muxhtehidi absolut por jo i pavarur
Është ai i cili i posedon kushtet e ixhtihadit me të cilat cilësohet muxhtehidi i pavarur, por nga vetja e tij nuk zbulon rregulla, por e trason rrugën e imamit prej imamëve të umetit në ixhtihadë. Ai është absolut, por i varur, dhe nuk është i pavarur, dhe nuk është i përkufizuar sepse ai nuk e pason imamin e tij, mirëpo ai e trason rrugën e tij në ixhtihadë, si p.sh.:
– Ebu Jusufi, Muhamedi, Zuferi, – hanefijë;
– Ibni Kasimi dhe Eshhebi, – malikijë; dhe
– Buvejtiu, Zëaferiu dhe Mezeniju, – shafiijë.
- Muxhtehidi i përkufizuar apo muxhtehidi regjistrues
Është ai i cili përkufizohet në medhhebin e imamit të tij. Është i pavarur në konfirmimin e bazave të tij me argumente, mirëpo ai nuk del jashtë kornizave të argumentimeve të tij, bazave të tij, rregullave të tij dhe imamit të tij, si f.v.:
- Hasan bin Zijadi, Kerhiju, dhe Tahaviu, – hanefijë;
- Ebheriu dhe Ibni Ebi Zejdi – malikijë;
- Ebi Is’haku, Shijraziju dhe Mereziju, – shafiijë.
Ngjashëm me të lartpërmendurit janë autorët e ngjashëm me ta, mendimet e të cilëve prodhojnë efekte juridike në medhhebet e tyre të tekstualizuara nga imamët e tyre.
Kjo është kategori e ixhtihadit të medhhebit dhe këtu hyn ai i cili ka mundësi të përpiloj ligje, ngase i kupton ligjet për ngjarjet për të cilat nuk ka tekst nga imami i medhhebit, por ai i përpilon ligjet nëpërmjet rrugës së përpilimeve të teksteve apo rregullave të transmetuara nga imami i medhhebit, dhe po kështu bëhet edhe përpilimi për një çështje të cilën muxhtehidi jep fetva në dy raste të ngjashme me gjykime të ndryshme në kohë të ndryshme, dhe lejohet bartja e dispozitës dhe përpilimi nga njëri te tjetri dhe anasjelltas përderisa nuk ka dallim mes tyre ose nuk janë të afërt në hapësirë kohore në mes tyre.
- Muxhtehidi vlerësues, favorizues i dispozitave
Është muxhtehidi i cili nuk e ka arritur kategorinë e dijetarit eminent, mirëpo – siç thotë Neveviju në librin “Mexhmuë” – Është fekihu i vetvetes dhe ruajtësi i medhhebit të imamit të tij, njohës i argumenteve të medhhebit të tij, konfirmues, sqarues, pasqyrues, analizues dhe miratues. Ai e tregon cila është e vërtetë dhe jo e vërtetë, dhe favorizon, mirëpo, ai përkufizohet nga tjerët (muxhtehidë), për shkak të mangësisë së ruajtjes së medhhebit, ose që e pëlqen mënyrën e përpilimit, ose që i kupton bazat dhe format tjera të ngjashme, si p.sh:
– Kuduriju, Merginaniju, i cili është autor i librit “Hidaje” të fikhut hanefijë, dhe
– dijetari Halil, i fikhut malikijë.
Kjo nënkupton se, ky muxhtehid ka aftësi të favorizoj mendimin e imamit të medhhebit ndaj mendimit tjetër,
– ose që ka aftësi të favorizoj mendimin e Ebu Hanifes ndaj mendimeve të studentëve të tij ose të dijetarëve tjerë.
Çështja e tij është që ta favorizoj një transmetim ndaj një transmetimi tjetër.
Nëpërmjet këtyre muxhtehidëve, të cilët kanë ekzistuar në çdo kohë, është bërë e mundur fiksimi i dispozitave të shumta të fikhut, të transmetuar nga katër medhhebet, dhe përfitimi i arsyeshmërive të atyre dispozitave, derisa është bazuar analogjia në ato arsyeshmëri për çështjet për të cilat nuk ekziston tekst, pastaj perceptimi i mendimeve në të cilat duhet mbështetur dhe në të cilat nuk duhet mbështetur, po ashtu nëpërmjet tyre mund të plotësohen nevojat e njerëzve në përfitimin e ligjeve në kohë të ndryshme.
- Muxhtehidi i fetvave
Muxhtehid i fetvave është ai i cili përqendrohet në mësimin e një medhhebi, transmetimin e tij, perceptimin e çështjeve të qarta, mirëpo ai është i dobët për të bërë aprovimin e argumenteve të tij ose analizimin e tyre ose analogjinë e tyre.
Për këtë kategori, Neveviju thotë: Kjo kategori, transmetimet dhe fetvatë e tij i mbështetë në atë që e tregojnë librat e medhhebit të tij nga tekstet e imamit të tij dhe sqarimet sekondare të medhhebit të tij.
Ky kategorizim është kritikuar për shkak se është quajtur muxhtehidë lloji i muxhtehidit të kufizuar në medhheb sepse i përkufizuari nuk arrin në nivelin e përfitimit të ligjit sheriatik, por arrin vetëm deri te mendimi i imamit (të medhhebit) të tij. Në këtë mënyrë bëhet një lëshim dhe të tre kategoritë e fundit konsiderohen se bëjnë ixhtihadë.
Malikijtë deklarojnë se ekzistojnë tri lloje:
– muxhtehidi absolut,
– muxhtehidi i medhhebit dhe
– muxhtehidi i fetvave.
Muxhtehid absolut: janë dijetarët e katër medhhebeve.
Muxhtehidi i medhhebit: është ai i cili ka mundësi të paraqes argumentet e medhhebit të tij, si f.v., Ibni Kasimi dhe Eshhebi.
Muxhtehidi i fetvave: është ai i cili di të vlerësoj, siç janë autorët e librave të medhhebeve.
Dr. Musli Vërbani 